NOKTALAMA İŞARETLERİ

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Noktalama İşaretleri ve Yazım Kuralları ile ilgili temel bilgileri öğreniniz.

Yaşamınız boyunca bunun her insan için gerekli olduğunu söylemeye gerek var mı?

Başucu kitaplarınız içinde üç kaynak ya da e-kitap bulunmasında yarar var:

Türkçe Sözlük, (Hasan Yiğit, Türkçe Sözlük, 1600 sayfa, Narçiçeği Yayıncılık),

Noktalama İşaretleri, (Hasan Yiğit, 160 sayfa, Narçiçeği Yayıncılık),

Yazım Kuralları, (Hasan Yiğit, 160 sayfa, Narçiçeği Yayıncılık).

Noktalama İşaretleri de ne?

Bir yazıyı okurken:

Nerelerde az, nerelerde çok duralım?

Sesimizi nerelerde yükseltelim?

Sesimizi nerelerde alçaltalım?

Nerelerde durup soluk alalım?

Hangi harfleri büyük yazalım?...

Tüm bunları yazıda belirtmek için özel işaretler kullanırız.

Bu işaretlerin tümüne birden, Noktalama İşaretleri denir.

Başlıca Noktalama İşaretleri:

En çok kullanılan noktalama işareti noktadır(.)

Nokta, ya tek başına kullanılır ya da başka işaretlerle birlikte kullanılır:

Nokta: Tek başına kullanılır: (.)

İki Nokta Üst üste: Açıklama yapmakta kullanılır: (:)

Üç Nokta Yan Yana: Anlamı yazılmasa da anlaşılabilecek durumlarda kullanılır: (…)

Soru İşareti: Soru sözcükleri ya da tümceleri sonunda kullanılır. Soru işareti altındaki nokta, nokta bulunan yerde durduğunuz kadar durun der size: (?)

Ünlem İşareti: Ünlem sözcükleri ya da tümceleri sonunda kullanılır. Ünlem işareti altındaki nokta, nokta bulunan yerde durduğunuz kadar durun der size: (!)

…

NOKTA:

İş, oluş, haber bildiren tümcelerin sonuna nokta konur:

Yemek yiyorum. Tümce, iş bildiriyor.

Çiçekler büyüyor. Tümce, oluş bildiriyor.

Okullar açıldı. Tümce, haber bildiriyor.

Nokta, konulduğu yerde durulacağını, soluk alınacağını belirtir.

Aşağıdaki fıkrayı okuyunuz. Altındaki soruyu yanıtlayınız:

KONMASINI ÖĞRENEMEMİŞ

Nasrettin Hoca eşeğiyle dağdan odun getirmeye gider Dönüşte eşeğinin ayağı kayar Eşek uçuruma yuvarlanır Paramparça olur Hoca eşeğinin ölüsüne bakar Sonra şöyle der

Bizim eşek uçmasını öğrenmiş ama konmasını öğrenememiş

Yukarıdaki fıkranın noktalama işaretlerini koyunuz.

Fıkraya kaç tane nokta konmalıdır?

A: 3 B: 4 C: 5 D: 6

Kısaltmaların sonuna nokta konur:

Prof. (profesör)

Dr. (doktor)

TC. (Türkiye Cumhuriyeti)

Sıra bildiren sayıların sonuna nokta konur:

1. (birinci)

2. (ikinci)

3. (üçüncü)

10. (onuncu)

Tarihlerin yazılışında nokta kullanılır:

29. 10. 2023

18. 11. 2018

15. 10. 2020

30. 12. 2021

VİRGÜL:

Tümcelerde art arda sıralanan benzer sözcüklerin arasına virgül konur:

Annem pazardan elma, portakal, çilek, muz, armut ve çilek aldı.

İstanbul trafiğinde ulaşım, özel araçlar yanı sıra metro, tramvay, metrobüs, halk otobüsü, belediye otobüsü, dolmuş, taksi, şehir vapuru, deniz otobüsü, deniz taksisi gibi araçlarla sağlanır.

Derslerden en çok Türkçe, matematik, Resim, müzik, beden eğitimi ile fen bilgisini seviyorum.

Yılın mevsimleri şunlardır:

İlkbahar, yaz, sonbahar, kış.

Seslenme (hitap) sözcüklerinden sonra virgül kullanılır:

Yurttaşlarım,

Az zamanda çok ve büyük işler yaptık. Ancak yaptıklarımızı yeterli göremeyiz.

Mustafa Kemal Atatürk

Sayıların yazılışında ondalık bölümleri ayırmak için kullanılır:

3,5 (üç onda beş/üç buçuk)

4,3 (dört virgül üç/dörtte üç)

9,4 (dokuz virgül dört)

Özneden sonra virgül kullanılır:

Seçkin, sağına soluna dikkatlice baktıktan sonra,

“Nereye gizlendi bunlar?” diye söylendi.

Nasrettin Hoca, gülmece (mizah) alanında dünyanın en büyük ustasıdır.

“Amcası Gökçe nin elinden tuttu “ tümcesinde kutucukların olduğu yere sırasıyla hangi noktalama işareti getirilmelidir?

A: virgül – nokta – ünlem işareti

B: virgül – kesme işareti – soru işareti

C: virgül – kesme işareti – nokta.

ÜNLEM İŞARETİ:

Ansızın duyulan sevinç, üzüntü, acı, şaşırma gibi durumlarda çıkardığımız sesler vardır:

Ah! Oh! Hey! Bre! Vay! …

Bu tür sözcüklere ünlem diyoruz.

Ünlem olan sözcükler tek başına kullanılır ya da tümce içinde kullanılır:

Vay! Aman! Tuh! Ay! …

Bir at biner ala paça, peh peh peh!

Az kaldı ortamdan biçe

Ağam kim, paşam kim, kim kim kim kim?

Kiziroğlu Mustafa Bey, hey hey hey! -Köroğlu.

Hey on beşli, on beşli!

Tokat yolları taşlı. -Tokat türküsü.

İster tek başına kullanılsın, ister tümce içinde kullanılsın, ünlem sözcüklerinden sonra ünlem işareti, kullanılır. Ünlem işareti iki bölümdür:

İşaretin kendisi, kalınca I’ya benzer. Altına nokta (.) işareti konur: (!)

Noktanın görevi, ünlemden sonra noktada durduğun kadar dur demektir.

Tümcede ünlem kullanılıyorsa, işareti tümce sonuna konur:

Eyvah, golü yedik!

Ah, elim yandı!

Oh, canıma deysin!

SORU İŞARETİ:

Soru soran sözcüklerin ya da tümcelerin sonuna soru işareti konur:

Ne?

Kim?

Neden?

Niçin?

Nasıl?

Kim geldi?

Neden ağlıyorsun?

Hangi semtte oturuyor?

Saatin çalışıyor mu?

Kızılcıklar oldu mu?

Selelere doldu mu?

Gönderdiğim çoraplar

Ayağına oldu mu? -Keşan Türküsü.

Soru işareti, ağzı sola bakan bir orağa benzer: (?)

Orağın altına nokta konur.

Bunun anlamı, ünlem işaretinde olduğu gibi, soru işareti olan yerde de noktada durulduğu kadar durulur:

Ne dedin? Anlayamadım.

Soru eki mı’dır.

Soru eki mı, ayrı yazılır.

Büyük ünlü uyumuna göre, mı:

mi, mu, mü olarak kullanılır:

Karnın acıktı mı?

Öğretmen geldi mi?

Karnın doydu mu?

Teyzeni gördün mü?

İKİ NOKTA ÜST ÜSTE:

Bir tümceden sonra:

Örnek verilecekse,

Açıklama yapılacaksa,

Konuşma başlayacaksa,

İki nokta üst üste konur.

Yılın ayları şunlardır: İlkbahar, yaz, sonbahar, kış.

Isparta’nın bilinmesi gereken en önemli özelliği şudur: Isparta her şeyden önce bir gül cennetidir.

Keloğlan’ın anası: “Keloğlum, keleş oğlum, yediği beleş oğlum!” dedi.

Alıştırma:

KÖREBE

Aşağıdaki oyun metninin noktalama işaretlerini koyunuz:

(1) Ebenin gözleri bağlanır ( ) Çocuklardan biri ebe ile şöyle konuşur ( )

(2) Çocuk ( ) Ebe ( ) tarlana tavuk geldi ( )

(3) Ebe ( ) Kişele yavrum ( ) kişele ( )

(4) Çocuk ( ) Kişeledim ( ) gitmedi ( )

(5) Ebe ( ) Pişir de etini ye ( )

(6) Çocuk ( ) Pişirdim ( ) etini yedim ( )

(7) Ebe ( ) Hani bana ( ) hani bana ( ).

Yanıt anahtarı:

1- . :

2- : , .

3- : , !

4- : , .

5- : !

6- : , .

7- : , ?

NOKTALI VİRGÜL:

Az kullanılan bir noktalama işaretidir. Nokta konularak birbirinden ayrılmayacak, birbiriyle sıkı ilintili, tümceler ya da art arda gelen virgülleri düzenlemek için noktalı virgül kullanılır denilebilir.

Birbirine, nokta kullanılamayacak denli bağlı iki tümceyi ayırmak ve aralarındaki bağı vurgulamak için noktalı virgül kullanılır:

Tiyatroya gitmezdi; sinemaya ise yalnızca korku filmi oynuyorsa giderdi.

İki tümce birbirine ancak, ama, lakin, fakat, ne ki, ne var ki, yalnız, çünkü, bu nedenle, oysaki… Gibi bağlaçlar kullanılarak birbirlerine bağlanmışsa, kullanılan bağlaçtan önce noktalı virgül kullanılır:

Okula giderim; ama sınıfa girmem.

Yemek yapacağız; yalnız hiç yağımız kalmamış.

Ağıldaki keçilerin hastalıktan öldüğünü duymuştuk; oysaki sonradan öğrendiğimize göre, ağıla kurtlar girip keçileri parçalamış.

Bir tümcede kendi içlerinde virgülle ayrılmış birden çok sözcük ya da söz kümesi varsa, noktalı virgül kullanılır:

Annem, babam ve ben; her hafta semt pazarından patates, soğan, biber, domates, marul, patlıcan, elma, portakal alırız.

Noktalı virgülden sonra küçük harf kullanılır.

ÜÇ NOKTA (YAN YANA):

Tamamlanmamış, yarım bırakılmış; ancak anlatmak istediği anlaşılır olan tümcelerde, kullanılmamış sözcükler yerine üç nokta (yan yana) noktalama işareti kullanılır:

Önümüzde çok geniş, yemyeşil bir ova var. Ardında mor renkli yüce bir dağ…

Kimi eylemler türemiştir; atış, bakma, yutmak…

Söylenmesinde ya da yazılmasında sakınca görülen ve çoğunluğu ad olan sözcüklerin baş harfi yazıldıktan sonra diğer harflerin yerine üç nokta (yan yana) konur:

Ünlü Yazar ve Şair Namık Kemal, sürgün edildiği M… kentine sürgün edildi.

TIRNAK:

Başkasından alınmış söz ya da yazının başına ve sonuna (çift) tırnak işareti (“-”) konur:

Mustafa Kemal, Sivas Kurultayı’nda, “Ya Bağımsızlık Ya Ölüm!” diye haykırdı.

Bir tümce içinde anlamı vurgulanmak istenen sözcük ya da sözcükler, tırnak içine alınır:

Senin yaptığına düpedüz “sorumsuzluk” denir.

Düşünülen; ancak sözcüklere dökülmeyen, yalnızca akıldan geçirilen düşünceler için (tek) tırnak işareti (‘-’) kullanılır:

‘Havalar da bir türlü ısınmadı,’ diye düşündü.

Yapıt adları tırnak işareti alınır:

Ahmet Ümit’in “Sultanı Öldürmek” romanı, tarihi bir cinayeti anlatır.

AYRAÇ:

Bir tümce içinde bir sözcükler ilgili açıklama yapılırsa, ayraç işareti (-) kullanılır:

Noktalama işaretlerinden biri de uzun (konuşma) çizgisidir.

(: Açma işareti;

): Kapama işareti.

Maddelerin sıralanışında, alt bölümleri göstermek için kapama işareti kullanılır:

1), 2)…;

a), b)…

Noktalama işaretleri bu kadar değil.

Uzun çizgi;

Noktalı uzun çizgi;

Kısa çizgi;

Köşeli ayraç;

Eğik çizgi;

Dipnot;

Üç yıldız;

Denden;

Çengel…

Daha geniş bilgi için bakınız:

Narçiçeği Yayıncılık, Eğitim Dizisi:

Yazılı Anlatım Kuralları.